هنر و معماری در دوران باستان

ایرانی ها بودند که آجر را درست کرده و از آن در معماری استفاده کردند.

عمر هنر در ایران به قدمت تاریخ است و معماری از کهن ترین هنرها است. رونق و اعتلای معماری در ایران از دوران باستان گواه آن است که این سرزمین از کانون های نخستین شهرسازی و نیزسدسازی و مهندسی بوده است که نمونه آن بناهای مختلف و سدهای باستانی و دهکده های متعدد در جای جای خاک این کشور است. آثاری که جسته و گریخته از میان نوشته های باستان شناسی و شرق شناسان به دست می آید روشنگر آن است که هنر و معماری از ۵۰۰۰سال قبل در این مرز و بوم ریشه دوانده است.

نظری اجمالی به معماری ایران در عهد باستان این ویژگی را آشکار می سازد که معماری ایرانی بر سه اصل استحکام، آسایش و انبساط پایه گذاری شده است. معماری ایرانی در طی تاریخ خود دارای اصالت طرح و سادگی توام با آرایش و تزیین بوده است.تمامی گستره ایران به ویژه روستاها و آثار قدیمی و باستانی آن چون کتاب زنده اما فرسوده ای از تاریخ معماری و هنر است که هر برگ از این کتاب در لحظه ای کوتاه دروازه چندین هزار سال تاریخ را بر روی تماشاگر می گشاید. کمتر روستایی در ایران وجود دارد که در آن معابر باستانی ناهید یا قلعه گبری و قلعه سلسال (صلصال) با طاق های ضربی و یا هلالی به چشم نیاید و در آن از بقعه ها و امامزاده ها و یا قلعه های معروف که مضمونی افسانه ای و تاریخی را در خویش نهفته اند اثری نباشد، برای مثال می توان به قلعه مرو و قلعه اصفهان و یا قصر کیاکسار پادشاه ماد در همدان، کاخ پاسارگاد و تخت جمشید یا پارسه، آثار شوش، ایوان مدائن یا طاق کسری در تیسفون اشاره کرد.

شاید به جرات بتوان گفت برای اولین بار ایرانی ها بودند که آجر را درست کرده و از آن در معماری استفاده کردند که نمونه بسیار قدیمی آن در معبد چغازنبیل واقع در شوش است که شاید بتوان با آن قدمت معماری بشر سنجیده شود و همچنین نشانه استعمال نخستین آجرها را در تپه سیلک کاشان، مناره ها و سدهای باستانی و بازمانده ساختمان های کهن در مرو، خرابه قصر هاتره در ساحل دجله و ویرانه های معبد کنگاور، یادگار خسرو پرویز در قصر شیرین و طاق بستان کرمانشاه مشاهده کرد.

معماری در بین النهرین

بین النهرین مرکز یکی از کهن ترین تمدن هاست و یکی از مراکز تمدن قدیم در آسیاست، که در حد فاصل دو رودخانه دجله و فرات واقع شده که این دو رود از کوه های ارمنستان سرچشمه گرفته اند. مردم بین النهرین در استفاده از خشت های گلی برای ساخت معابد تبحر زیادی داشتند و اولین مردمی که در بین النهرین به ساخت بنا در ابعاد بزرگ اقدام کردند سومریان بودند.

سومری ها شهرهایی با دیوارهای حجیم و ضخیم می ساختند. موقعیت خاص بین النهرین به خاطر وجود افت و خیزهای نظامی و سیاسی به ایجاد شهرهایی با برج و بارو را مستلزم می کرد. سومریان خط را ابداع نمودند و همراه با شروع خط نویسی، دبیری به عنوان یک مقام جدید اجتماعی پدیدار گشت و بلافاصله تاثیر آن در معماری بین النهرین به شکل مدارسی در کنار معابد پدیدار گشت.

از قدیمی ترین نمونه ی معابد ، معبد سفید اوروک (۳۵۰۰ تا ۳۰۰۰ ق.م) بین «اور و بابل» است. خصوصیت بارز این معبد، پلکان هایی به ارتفاع ۱۲ متر است و به منظور ملاقات مردمان با خدای «آنو» ساخته شده است.
شناخته شده ترین این معابد «زیگورات ها» هستند. ساخت زیگورات به عنوان یک سنت در معماری بین النهرین اهمیت بسیاری داشته است. زیگوراتها رقیبان واقعی اهرام و معابد مصر بوده اند. به عقیده ی مردم زیگورات ها منزلگاه خدایان است و به همین جهت باید در ارتفاعات ساخته شوند و اگر ارتفاع طبیعی نباشد آن بلندی را به طور مصنوعی ایجاد می کردند.

اصلی ترین مصالح ساخت زیگورات ها خشت خام بود که با روکشی از آجر و ملات قیر آن را نماسازی می کردند. زیگورات شهر اور یکی از زیباترین این معابد است.

تمدن و ﺁثار نقاشی در سيلک :
در سه کيلومتری جنوب غربی کاشان (٧٠٠٠ق.م) قديمی ترين سکونت بشری در دشت مرکزی ايران شناخته شده است. قدمت ﺁثار اين ناحيه به ٣تا ٥هزار سال قبل ميرسد . نقاشی سفا لينه ها بخصوص در رنگ ﺁميزی وتزئينات و نقوش هندسی و طراحی حيوانات محسوس است .نقوش جانوری و هندسی به طرز ماهرانه ای با يکديگر تلفيق شده اند. ظروف سفا لينی سيلک شامل : ١. ظروف با نقوش سياه ٢. ظروف با نقوش قرمز ٣ .ظروف ساده بوده اند.
شهرت تپه سيلک به دليل ظروف سفا لين رنگين و منقوشی است که از دل حفاريها بدست ﺁمده اند. ﺁثار نقاشی بدست ﺁمده از اين دوره نقشها يی است که بر روی سفا لينه ها اجرا شده اند که مشتمل بر نقوش حيوانات تزئين شده و اشکال هندسی است.