انواع صنایع دستی بافتنی جذاب و خوشگل +10 مورد رایج
انواع صنایع‌دستی بافتنی
صنایع‌دستی چیست؟ تاریخچه بافتنی سنتی ایران به چه زمانی برمی‌گردد؟ انواع صنایع‌دستی بافتنی را نام ببرید؟ صنایع‌دستی بافتنی چه ویژگی‌های دارد؟ در این مطلب در مورد انواع صنایع دستی بافتنی با هم صحبت می کنیم.
از قدیمی‌ترین و معروف‌ترین صنایع‌دستی ایران صنایع بافتنی است و قدمتی چندین هزارساله دارد. مواد اصلی تشکیل‌دهنده آن نخ بوده که در این صنایع‌دستی محصولات مختلفی را می‌بافند. به‌خاطر استفاده از نخ در این صنایع و ازبین‌رفتن آن به‌مرورزمان نمی‌توان تاریخ دقیق پیدایشش را تخمین زد.
در بسیاری از شهرهای مختلف ایران و حتی کشورهای خارجی این صنایع شناخته شده است. یکی از مهم‌ترین صنایع‌دستی بافتنی ایران فرش بوده که هم در خارج و در داخل طرف‌داران زیادی دارد. امروزه در کشور ما انواع صنایع‌دستی وجود دارد که در ادامه این مطلب به همه آنها اشاره خواهیم کرد.
صنایع‌دستی چیست؟
تعریفی که از صنایع‌دستی می‌توان ارائه داد آثار هنری هستند که مواد اولیه بومی منطقه موردنظر در آن استفاده می‌شود. این صنایع با دست هنرمندان این دیار ساخته شده و با ابزار مخصوص تولید خواهد بود.
هویت هرکدام از این صنایع‌دستی به فرهنگ، باورهای ملی آن منطقه و جغرافیا برمی‌گردد. شناخت درست انواع صنایع دستی بافتنی یکی از مباحث جذاب حوزه صنابع دستی است.
تاریخچه انواع صنایع دستی بافتنی ایران
بافته‌های قدیمی به علت استفاده از مواد اولیه‌ای که به‌مرورزمان از بین رفته‌اند مشخص‌کردن قدمت تاریخی آن کاری دشوار است؛ بنابراین فقط بر پایه حدس و گمان می‌توان زمان تولید اولین بافتنی را مشخص کرد. کشف میله‌ها و چوب‌های نوک‌تیز در حفاری‌ها که توسط برخی از باستان‌شناسان صورت‌گرفته این باور را ایجاد می‌کند که در زمان‌ها بسیار قدیم مردم مشغول به بافتن بوده‌اند.
البته این موضوع ثابت شده نیست و امکان دارد از این وسایل برای کارهای دیگری مورداستفاده قرار گرفته باشد. دراین‌بین تاریخچه صنایع‌دستی بافتنی ایران قدمتی دیرینه داشته و به عصر نوسنگی برمی‌گردد. در غاری نزدیک به دریای خزر در سال 1950 میلادی با حفاری‌های که انجام داده‌اند تکه‌هایی از پارچه بافته شده با موی بز و پشم گوسفند کشف شده است.
با مطالعاتی که روی این پارچه‌ها صورت‌گرفته به این نتیجه رسیدند عمر آن حدود 6500 سال بوده و در نزدیکی شوش هم با انجام حفاری دو تبر مسی را پیدا کرده‌اند که روی آنها نقش پارچه حک شده و قدمت آنها نیز 3500 سال است.
صنایع‌دستی بافتنی
صنایع بافتنی یکی از انواع صنایع‌دستی بوده که مواد اولیه آن نخ است. بافندگی همان تولید پارچه که به‌وسیله بافتن نخ انجام می‌شود. این هنر در اکثر نقاط کشور وجود دارد و مختص یک نقطه خاص نیست. صنایع‌دستی بافتنی وسعت زیادی داشته و محصولات مختلفی در این صنایع تولید می‌شود. این بافتنی‌ها هم با دست و هم با ماشین انجام خواهد شد.
بافندگی در دوران هخامنشی
در دوران حکومت هخامنشی صنایع‌دستی بافتنی بخصوص در زمینه بافت پارچه‌های ابریشمی شهرت زیادی داشته است.
به گفته تاریخ‌دانان زیادی اسکندر مقدونی از زمان ورودش به ایران تا لحظه مرگش از پارچه‌های ظریف ایرانی بر تن داشته و همین نشان از تاریخ این هنر در کشورمان است. همچنین در این دوران استفاده از پارچه‌های زر که تاروپود آن از جنس تار طلا بوده بیشتر تولید شده است.
صنایع‌دستی بافتنی در دوران صفویه
دوران اوج اقتدار و عظمت ایران به دوران صفویه برمی‌گردد. بسیاری از هنرهایی که به فراموشی سپرده شدند در دوره صفویه دوباره او اوج خود رسیدند. یکی از این هنرها صنایع‌دستی بافتنی بوده که تا قبل از این دوران بسیار کم‌رنگ شده بود. در زمان صفویه چون شاه و درباریان به پوشش اشرافی خیلی اهمیت می‌دادند این صنعت پیشرفت قابل‌توجهی داشته است.
زمانی که این حکومت به دست افغان‌ها سقوط کرد بسیاری از این هنرها در ایران روبه‌زوال رفت. در دوران افشاریه، زندیه و قاجار نیز هیچ تلاشی برای به اوج رسیدن صنایع‌دستی انجام نشد و دوران بسیار دردآوری برای هنر ایران بود.
انواع بافت صنایع‌دستی ایران
برای طبقه‌بندی صنایع‌دستی بافتنی و دیگر صنایع هنری منابع بسیاری وجود دارد. این صنایع به دودسته صنایع‌دستی بافتنی داری و صنایع‌دستی دستگاهی تقسیم شده که در ادامه این مطلب به‌تمامی زیرشاخه‌های این هنر خواهیم پرداخت و آنها را مورد بررسی قرار می‌دهیم. شناخت انواع صنایع دستی بافتنی از جذابیت بالایی برخوردار است.
بافتنی سنتی دستگاهی:
در این نوع صنایع‌دستی بافتنی به‌جای دست از دستگاه استفاده می‌کنند و نمی‌توان آنها را دست‌ساز محسوب کرد. اما خود این دستگاه‌ها عموماً دست‌ساز هستند. در ادامه این بخش به محصولاتی که با این روش تولید می‌شوند اشاره خواهیم کرد.
پارچه‌ها:
پارچه‌ها از اصلی‌ترین و ضروری‌ترین نیازهای مردم هستند که پارچه سنتی و دستبافت از کیفیت بالاتری برخوردار است. این پارچه‌ها به‌خاطر استفاده از مواد طبیعی و نحوه بافت آنها لطیف‌تر بوده و هنر دست در آن مشخص خواهد بود. از جمله پارچه‌های سنتی می‌توان به:
چادرشب:
یکی از مهم‌ترین صنایع‌دستی بافتنی چادرشب بوده که در مناطق شمالی کشور بافته می‌شوند. برای تولید این محصول از نخ ابریشم و یا پنبه استفاده خواهند کرد. این نوع پارچه برای رومیزی، روی تختخواب، بستن دور کمر و حتی پرده مورداستفاده قرار می‌گیرد.
مخمل:
مخمل از دیگر پارچه‌های دستباف سنتی است که با نخ و یا ابریشم تولید می‌شود. این نوع پارچه دارای پرزهای لطیف و نرمی بوده و از نفیس‌ترین و زیباترین پارچه‌های سنتی به شمار می‌رود. در شهر کاشان پارچه مخمل بیشتر رواج دارد.
برک:
برک یک نوع پارچه ضخیم دستبافت بوده که برای دوخت لباس مردانه از آن استفاده می‌کنند. این پارچه در نواحی خراسان وجود دارد و از پشم شتر و یا بز برای بافتن آن بهره می‌برند.
جاجیم:
جاجیم بافتنی که شبیه به گلیم و از فرش ضخیم‌تر است و راه‌راه‌های نخی رنگی دارد.
شمد:
شمد یک نوع پارچه روانداز بوده که با نخ پنبه‌ای و ابریشم بافته می‌شود. این پارچه را می‌توانید در نواحی شمالی کشور، شوشتر و بهبهان پیدا کنید.
پلاس‌ها:
پلاس‌ها بافتی مانند جاجیم دارند اما نخ به‌کاررفته در آن کمتر از جاجیم بوده به همین خاطر کیفیت پلاس‌ها پایین‌تر است. این نوع بافتنی نقش خاصی نداشته و دورو بافته می‌شوند.
زری:
در پارچه سنتی زری از ابریشم، پودهای طلا و پشم برای بافت آن استفاده می‌شود. زری دارای نقش‌های زیبا و اصیل ایرانی است که در استان‌های یزد و اصفهان بافته می‌شوند.
انواع صنایع دستی بافتنی
در صنایع‌دستی بافتنی داری از چهارچوبی به نام دار استفاده می‌کنند. این دار مانند اسکلتی برای شکل‌گرفتن بافت موردنظر است. همچنین بسته به نوع کارایی که دارند این دارها به‌صورت افقی و عمودی ساخته می‌شوند. بافنده با پیاده کردن طرح خودروی آن نقش مورد دلخواه خود را می‌بافد. ازجمله این بافته‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
گلیم
یکی از انواع صنایع‌دستی بافتنی داری گلیم دست بافت است. این بافت بدون پرز بوده و روی دارهای افقی و عمودی بافته می‌شود. مهم‌ترین ویژگی در گلیم به‌چشم‌آمدن بیشتر رنگ بافت‌هاست که به آن پودنما می‌گویند. همچنین آنها به یک رو و دو رو تقسیم می‌شوند.
فرش و قالی دستبافت
یکی از پرطرف‌دارترین صنایع‌دستی بافتنی فرش و قالی‌های دستبافت بوده که از مهم‌ترین شاخصه آن کیفیت بالا و زیبایی است.
گبه
گبه یکی دیگر از بافت‌های داری که پود آن نقش مهم‌تری دارد و باعث نرم شدن ساختار بافت شده است. این نوع بافت پرزدار بوده و در بعضی مواقع پرز آنها به یک سانتی‌متر هم می‌رسد.
زیلو
زیلوبافتی ضخیم‌تر نسبت به سایر صنایع‌دستی بافتنی داری دارد و از پنبه برای بافت آن استفاده می‌شود. در مناطق روستایی این بیشتر این زیلوها بافته می‌شوند و بافتی دوطرفه دارند و طرح روی آن با طرح زیر متفاوت است.
گیوه
یکی از صنایع دستی دست بافت ایرانی گیوه است، این صنایع دستی دست بافت یکی از شاهکارهای ایران در حوزه کفش است، گیوه مردانه و زنانه دارای تنوع، کیفیت و زیبایی خارق العاده است. در فروشگاه تخصصی اسرین کالا به صورت مستقیم گیوه زنانه و مردانه عرضه می شود.
صنایع‌دستی بافتنی حصیربافی
برای بافت این نوع صنایع‌دستی از نی‌های حصیری استفاده می‌شود. بافته‌های حصیری به‌عنوان کف‌پوش و زیرانداز کاربرد دارد. همچنین حصیربافی برای ساخت سبد، ظرف‌های مختلف و کلاه نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. بافت‌های مشبک و پیچشی که توسط هنرمندان بافته می‌شود شامل: چیغ‌بافی، بوریابافی و بامبوبافی است.
بامبوبافی مخصوص مردم شمال ایران بوده و مواد اولیه آن نی‌های خیزان است. این نی‌ها در مرداب‌ها یافت می‌شود. از بامبوبافی برای ساخت محصولاتی مانند: سبد، میوه‌خوری، شکلات خوری، لوستر و… استفاده می‌شود.
خرید انواع صنایع دستی بافتنی
این روزها با آمدن شبکه‌های اجتماعی و همه‌گیر شدن فضای مجازی دیگر برای خرید صنایع‌دستی بافتنی لازم نیست به شهرهای دیگر سفر کنید. بلکه با مراجعه به فروشگاه‌های اینترنتی به‌راحتی می‌توانید محصول موردنظر خود را انتخاب کرده و آن را خریداری کنید.
در این زمینه هم فروشگاه‌های بسیار زیادی مشغول به فعالیت هستند و محصولات هنری و صنایع‌دستی مختلفی را در اختیار مشتریان خود قرار می‌دهند.
جمع‌بندی
صنایع‌دستی بافتنی ایران که در این مطلب تاریخچه و انواع آن را مورد بررسی قرار دادیم تنها بخشی از هنر وسیع سرزمینمان ایران است. این هنرها آن‌قدر گسترده و زیاد هستند که در این مقاله نمی‌توان به آنها اشاره کرد.
همچنین باید این نکته را هم متذکر شویم که صنایع‌دستی ایران حاصل فکر و خلاقیت مناطق مختلف کشورمان است و نمی‌توان روی هیچ‌کدام از آنها قیمت و ارزش‌گذاری مادی نمی‌تواند جبران زحمات این هنرمندان باشد.
صنایع‌دستی بار فرهنگی خاصی دارد و باید با درنظرگرفتن بعد فرهنگی آن به گسترش و تولیدات بیشتر آن اندیشید. حمایت از این صنعت و تقویت مراکز تولیدی می‌تواند در توسعه اقتصادی کشور نقش فعالی را داشته باشد.
